Kujawsko Pomorskie Koło Naukowe Psychoterapii Psychoanalitycznej

Podróż w głąb siebie

Anna Stęplewska-Południak

Człowiek jest istotą ciekawą. To cecha, która nas pcha do poszukiwania odpowiedzi na dręczące nas pytania; kim jesteśmy, co nami powoduje, dlaczego nas spotykają pewne rzeczy. Zresztą dlaczego tutaj się spotkaliśmy ? Właśnie dzięki ciekawości.
Ciekawość, refleksja i chęć zmiany, zrobienia czegoś co pozwoli nam lepiej żyć, porzucić cierpienie – są niezbędne do tego aby cierpiący człowiek mógł pomyśleć , a później zdecydować się na pracę nad sobą- na psychoterapię.
Ja dzisiaj chcę Państwu przedstawić bliżej czym jest psychoterapia psychoanalityczna i jednocześnie wprowadzić  Państwa w zakamarki fascynującej dziedziny pozwalającej nam odnaleźć odpowiedzi na wiele dręczących nas pytań , ale przede wszystkim dającej możliwość zajęcia się cierpieniem pacjenta, który szuka ulgi. Jest to pierwszy wykład z cyklu, który przygotowało Kujawsko-Pomorskie Koło Naukowe Psychoterapii Psychoanalitycznej.

Zacznę od historycznego rysu bo to należy się Freudowi, ojcu analizy-  metody poznania i leczenia człowieka.

Psychoanaliza została zapoczątkowana u schyłku XIX wieku przez wspomnianego już Zygmunta Freuda, rozwijana przez Niego samego oraz jego następców i uczniów dojrzewała, przez ponad 100 lat. Wśród znamienitych myślicieli, praktyków rozwijających tą dziedzinę byli m.in. córka Freuda czyli Anna Freud, Karen Horney, Melania Klein, Winicott, Bion, Rosenfeld, i wielu , wielu innych, którzy kontynuowali myśl Freuda lub twórczo czerpali z tej myśli rozwijając szkoły psychoanalityczne. Następcy Freuda skupiali się na relacjach z obiektami ( ważnymi osobami uczestniczącymi w rozwoju człowieka najczęściej rodzicami lub opiekunami, rodzeństwem ), funkcjach naszego aparatu psychicznego ( szkoła EGO) , warunkach w jakich się kształtowaliśmy jako determinantach naszego rozwoju itd.
Do momentu rozwinięcia analizy dominowała hipnoza, którą zresztą sam Freud się również zajmował. Analiza w odróżnieniu od hipnozy i innych do tamtej pory istniejących nurtów pomocy - zajmowała się wydobywaniem, a nie wygaszaniem przyczyn objawu, aby móc się nim zająć i doprowadzić do trwałej zmiany.

Psychoanaliza jest właśnie metodą która zajmuje się głęboko ukrytymi (  w nieświadomości ) powodami naszych kłopotów czy problemów które mamy ze sobą czy w kontakcie z innymi  ludźmi. Można przyrównać psychoanalizę do metody która zajmuje się podstawą  góry lodowej, która oczywiście jest ukryta pod powierzchnią morza. Inne metody bardziej lub mniej zbliżają się do przyczyn problemów. Niektóre zajmują się samym objawem np. tikami, czy moczeniem nocnym u dzieci, daje się różne pomysły jak ten objaw zatrzymać. Można powiedzieć , że zajmuje się wierzchołkiem góry lodowej. Inne metody zajmują się głębiej problemem jak metody z nurtu humanistycznego. To poziom morza. Psychoanaliza stara się wejść jak najgłębiej  aby dotrzeć do głębokich przyczyn i móc na trwałe przynieść zmianę charakterologiczną.
Psychoanaliza jest dziedziną wiedzy na temat psychiki ludzkiej, rozpoznawania zaburzeń oraz ich leczenia. Podstawowym celem jest badanie psychiki pacjenta poprzez  wydobywanie i poznawanie fantazji, pragnień i nieświadomych motywacji.
Jednym z podstawowych założeń tej metody leczenia jest istnienie sfery niedostępnej nam bezpośrednio – nieświadomości. Jest to taka organizacja psychiki, która wypiera w nieświadomość konfliktowe treści, zagrażające nam w jakiś sposób.  
Wyparte konfliktowe treści, to m.in. ścierające się dwie sprzeczne potrzeby, pragnienia, fantazje czy myśli, agresywne impulsy. Klasycznym przykładem konfliktowych potrzeb są potrzeby w okresie adolescencji ( dorastania ) , potrzeba związku i zachowania miłości ze strony rodziców i potrzeba usamodzielnienia się i rozluźnienia więzów z nimi.
Człowiek nie zdaje sobie sprawy z pewnych treści, które wywołują przykre i bolesne uczucia, przekraczające pewien poziom lęku, poczucia winy czy wstydu. Dostępu do nich strzegą, tzw. Mechanizmy Obronne, z których jednym z najistotniejszych jest Wyparcie, które chroni przed uświadomieniem sobie nieprzyjemnych przeżyć czy myśli.

Przykładem na funkcjonowanie nieświadomych impulsów znajdziemy też w bajkach, np. czerwony kapturek, który idzie do babci z lekarstwami, który świadomie przeżywa uczucia troski, ciepła - informuje wilka o tym gdzie babcia mieszka, co wywołuje zagrożenie. Można zaryzykować twierdzenie, ze w Czerwonym Kapturku istnieją nieświadome agresywne impulsy, skierowane do babci, które przejawiają się w informacji przekazanej wilkowi. Możecie Państwo powiedzieć, że była nieświadoma że wilk coś może zrobić, ale zastanówmy się chwilę. Wilk, to nie potulny baranek i można się spodziewać, że może coś złego zrobić. Więc, wracając do mojej tezy, możemy powiedzieć, że czerwony Kapturek ma agresywne uczucia do babci, którą naraża na takie zagrożenie mówiąc wilkowi, gdzie babcia mieszka.

Nieświadomość zawiera przede wszystkim nasze dziecięce pragnienia, które chcemy zaspokoić bez względu na rzeczywistość i możliwości. Można powiedzieć, że nieświadomość rządzi się zasadą przyjemności i że reprezentacją nieświadomości jest, tzw. Id.
Nieświadomość zawiera wspomnienia, myśli, uczucia i inne treści, których nie jesteśmy w stanie sobie uświadomić, sięgnąć bezpośrednio pamięcią w odróżnieniu od treści świadomych, czyli tych, które pamiętamy i mamy – można powiedzieć na wyciągnięcie ręki ( a właściwie powinnam powiedzieć, na wyciągnięcie pamięci ). Cienkim progiem , który rozgranicza te dwie sfery jest sfera przedświadomości, która zawiera treści niedostępne bezpośrednio, ale możliwe do przypomnienia sobie, kiedy głębiej się zastanowimy.

Czemu odkrycie Nieświadomości jest tak ważne ?

Nieświadomość przebija się do nas w różny sposób i wpływa na nas samych i nasze relacje z ludźmi. Nieświadomie  przenosimy niektóre nasze uczucia, czy doświadczenia z wczesnych doświadczeń z ważnymi obiektami ( najczęściej rodzicielskimi ) na ważne dla nas osoby w życiu. Co często komplikuje nasze relacje.
Przykładem tego są  relacje niektórych kobiet z partnerami życiowymi, które w bardzo wczesnym wieku zawarły związek co uwalniało Je od represyjnej opieki agresywnego lub nadmiernie kontrolującego rodzica np. ojca.
Kobiety te dość szybko zaczynają przenosić złość i pretensję na swojego partnera co w niedługim czasie znajduje oddźwięk w postaci złości na nią. Wszystko to scala i wzmacnia pretensje i żal . Cała historia się powtarza.

Można powiedzieć, że wczesne doświadczenia w istotny sposób wpływają na nasze życie z czego w dużej mierze nie zdajemy sobie sprawy.

Psychoterapia psychoanalityczna pozwala rozwiązać ten problem poprzez analizowanie nieświadomych treści przez analizowanie snów, czynności pomyłkowych, wolnych skojarzeń. Możemy dotrzeć do nich również analizując naszą relację z pacjentem w której pojawia się z biegiem czasu coraz więcej przeniesionych na terapeutę konfliktowych uczuć i pragnień.
Terapeuta przyjmuje postawę życzliwego towarzyszenia pacjentowi, nie ujawniając wiadomości o sobie. Tworzy to pustą przestrzeń, którą pacjent potrzebuje wypełnić i wypełnia ją swoimi fantazjami nt. terapeuty, który z czasem staje się ważną osobą w jego życiu. Analizując relację z pacjentem uświadamiamy mu, że pacjent wypełnia tą pustą lukę swoimi potrzebami i oczekiwaniami.
Tworzy to system badania nieświadomego, co pozwala uwolnić się pacjentowi od ograniczających go treści oraz pozwala na zmianę.

Wydobywanie konfliktowych treści , analizowanie ich tworzy często trudną sytuację dla pacjenta. Analizowanie niektórych pragnień może budzić w pacjencie dyskomfort, poczucie winy lub wstyd. Powoduje to czasami – paradoksalnie - występowanie oporu w docieraniu i zajmowaniu się tymi treściami. Terapeuta pomaga pokonać tą trudność pacjentowi, aby mógł w konsekwencji uwolnić się od tego ograniczenia.
Wróćmy do przykładu czerwonego kapturka. Kiedy czerwony kapturek w końcu trafia do domu babci spotyka tam wilka, przez, którego jest zjadany. Biorąc pod uwagę nasze wcześniejsze rozważania dotyczące nieświadomych agresywnych impulsów Czerwonego Kapturka do babci możemy przypuszczać, że skonfrontowanie się Czerwonego Kapturka z tym, ze Jego agresywne uczucia do babci ziściły się dosłownie musiało wzbudzić w Nim poczucie winy i potrzebę kary. Karą jest połknięcie Czerwonego Kapturka przez wilka.
Jest też szczęśliwe zakończenie kiedy gajowy wydobywa babcię i Czerwonego Kapturka z brzucha Wilka i zaszywa w nim kamienie. To kara za agresję, którą ponosi Wilk i której bał się Czerwony Kapturek.

Jak rozumiemy psychikę człowieka ?

Freud dzieli psychikę człowieka na trzy części.
Ego - Część świadoma człowieka, nasze myśli tu i teraz. Funkcją EGO jest godzenie Id i superego. Można powiedzieć, że EGO to:”.. mediator pomiędzy rzeczywistością zewnętrzną i wewnętrzną. Tak aby dostosować wymogi wewnętrzne ( najczęściej nasze pragnienia, impulsy ) do wymogów zewnętrznych ( np. norm społecznych ).
Superego - Nieświadoma część-  nawyki np. dobre wychowanie zaszczepione w młodości, kultura, nakazy, zakazy; można powiedzieć, że superego to nasze sumienie .
Id - Popędy- Nieświadoma część z których najważniejszym jest libido(popęd seksualny): pragnienia, impulsy, potrzeby biologiczne, prymitywne pociągi.

Kiedy EGO jest zbyt słabe wtedy mogą nas zalewać impulsy z poziomu Id. Następstwem tego może być m.in. sięganie po używki.